O PLASTİK!

Ulvi Taşkın yazdı...

Plastik ürünleri her zamankinden daha fazla kullanıyoruz. Yiyeceklerimizi plastik ambalajlarla kaplıyoruz, kahvemizi plastik bardaklardan içiyoruz, naylon ve polyester gibi suni elyaflardan yapılmış kıyafetler giyiyoruz ve hatta plastik kredi kartlarıyla alışveriş yapıyoruz! Günde yüzlerce kez plastik kullanıyoruz.
 
Plastik birçok kullanıma sahip bir üründür. Esnek veya sert, şeffaf veya mat olabilir. Deri, ahşap veya ipek gibi görünebilir. Oyuncaklara ya da kalp kapakçıklarına dönüştürülecek. Yani 10.000'den fazla farklı plastik türü var.
 
Alexander Parkis, 1860 yılında plastiği keşfeden ilk kişiydi ancak seri üretimi ancak son birkaç on yılda başladı. Bugün küresel plastik üretimi yılda 80 milyon tonu aşıyor.
 
Plastiğin içeriği esas olarak ham petrol, gaz ve kömürden oluşmaktadır. Plastikler, özel sıcaklık ve basınçta katalizörlerle büyük kaplarda yapılan polimerlerdir (uzun molekül zincirleri). Polimerler kauçuk topakları veya tozu halinde oluşturulur. Peletler veya toz yumuşayana kadar ısıtılır ve daha sonra istenilen şekle dökülür.
 
Kalıplama enjeksiyonla (bardaklar, oyuncaklar ve sıhhi tesisat armatürleri için), ekstrüzyonla (levhalar, borular ve tüpler için) veya üflemeli kalıplamayla (şişeler ve kutular için) yapılır. Soğuduktan sonra plastik, döküldüğü şekli korur. Ve çok çeşitli malları depolamak veya paketlemek için kullanılabilir.
 
Çoğu insanın düşündüğü gibi enerji tüketimi ve israfın sorumlusu plastik değildir. Aslında oldukça enerji verimlidirler. Plastik alışveriş poşetleri üretmek kağıttan %20-40 daha az enerji gerektirir. Ayrıca plastik olanlar hafif olduğundan ve çok az yer kapladığından taşınması çok daha verimlidir. Bir kamyon dolusu plastik torba, aynı sayıda kağıt torbaya sahip yedi kamyona eşittir.
 
PLASTİKLERLE NASIL BAŞA ÇIKILIR
 
Plastikler genellikle oldukça hafiftir. Çöp sahasına gömüldüklerinde alanın yaklaşık %25'ini kaplarlar. Depolama her zaman en iyi bertaraf yöntemi değildir. Diğer iki alternatif yöntem daha vardır: geri dönüşüm ve yakma.
 
Bu yöntemler plastiğin değerinin bir kısmını geri kazandırır. Geri dönüşüm, daha sonra yeni plastik ürünler yapmak için kullanılabilecek ham maddeyi geri kazandırır. Yanma, buhar ve elektrik üretmek için kullanılabilecek kimyasal enerjiyi geri kazandırır. Çöp depolama da aynısını yapmaz. Değeri sonsuza dek gömüldü.
PLASTİKLERİN GERİ DÖNÜŞÜMÜ
 
Plastikler kolayca geri dönüştürülür. Bileşimleri farklı olduğundan, yeni ürünlere dönüştürülmeden önce sınıflandırılmaları gerekir. Karışık plastikler de geri dönüştürülebilir ancak sınıflandırılmış kadar değerli değildirler çünkü geri dönüştürülmüş plastiğin dayanıklılık gibi fiziksel özellikleri her parti için farklı olacaktır.
 
ATIK HAZIRLAMA TALİMATLARI
 
Neden daha fazla plastiği geri dönüştürmüyoruz? Cevap vermek kolay değil.
 
Plastiklerin geri dönüştürülmesiyle ilgili sorunun bir kısmı maliyettir. Küresel pazarda rekabetçi kalabilmek için üreticiler genellikle üretim için en ucuz seçeneği tercih ediyor. Yeni veya işlenmemiş plastik genellikle geri dönüştürülmüş plastikten daha az maliyetlidir. Plastik üretiminin hammaddesi olan petrol ve doğal gazın fiyatı artarken, ham plastik fiyatları da hızla yükseldi ve geri dönüştürülmüş plastiğe olan talep arttı.
 
Bir diğer önemli husus ise insan davranışlarıdır. Proctor & Gamble ve diğer şirketlerin yaptığı araştırmalar, çoğu insanın plastiklerinin geri dönüştürülmesini beklerken, biraz daha fazla para ödeyip geri dönüştürülmüş plastikten yapılmış ürünleri satın alma konusunda isteksiz olduklarını gösteriyor.
 
Ancak başarılar da oldu. Polietilen tereftalattan (PET) üretilen meşrubat şişeleri eritilerek halıya, tişörte, kayak ceketi dolgusuna veya tekrar şişeye dönüştürülebilir. 1999 yılında Ford Motor Company, yeni arabaları için ızgaralar, pencere çerçeveleri, motor kapakları ve bagaj paspasları yapmak için 60 milyondan fazla 2 litrelik plastik araba şişesi (3.400 ton) kullandı.
 
PLASTİKLERDEN ELDE EDİLEN ENERJİ
 
Plastikler fosil yakıtlardan yapıldığından onlara başka bir biçimde depolanmış enerji olarak bakabilirsiniz. Kilogram başına kilogram, plastikler petrol veya doğal gaz kadar enerji içerir ve diğer çöplerden çok daha fazla enerji içerir. Bu, plastiği atıktan enerji üreten tesisler için ideal bir yakıt haline getiriyor.
 
Atıktan enerji üreten tesisler çöpleri yakar ve yanma sırasında açığa çıkan termal enerjiyi buhar ve elektrik üretmek için kullanır. Çöpleri faydalı enerjiye dönüştürüyorlar.
 
Peki plastikleri yakmalı mıyız yoksa geri dönüştürmeli miyiz? Duruma göre değişir. Bazen geri dönüştürülmüş plastikten bir ürün yapmak için ham maddelerden daha fazla enerji kullanılır. Durum böyleyse plastiği atıktan enerji üreten bir tesiste yakmak daha mantıklı olur. Yakma, büyük miktarda enerji sağlayabilir, aynı zamanda bertaraf maliyetlerini azaltır ve depolama alanı hacminden tasarruf sağlar.
 
KAĞIT MI PLASTİK MI?
 
Karton bardak mı plastik bardak mı? Karton bardaklar doğal ahşap malzemelerden yapıldığından ve bozulacağından, plastik bardaklar yerine karton bardakları mı tercih etmeliyiz? Plastik kap polistirenden (straforun başka bir adı) yapılmışsa hayır.
 
Kanadalı bilim adamı Martin Hawking'in yaptığı bir araştırma, karton bardak yapımında polistirenle aynı miktarda petrol veya doğal gaz kullanıldığını gösteriyor. Ayrıca karton bardakta da odun hamuru kullanılıyor. Kanada'da yapılan araştırma şunu söylüyor: "Bir karton bardak, plastik bir bardağa göre soğutmak için 12 kat daha fazla buhar, 36 kat daha fazla elektrik ve iki kat daha fazla su kullanır." Ve bir karton bardak daha fazla hammadde ve enerji kullandığından 2,5 kat daha pahalıdır. Ancak karton bardak bozulacaktır, muhtemelen bozulmayacaktır. Modern atık depolama alanları, zehirli atıkların çevredeki toprağa ve yeraltı sularına sızmasını önlemek için tasarlanmıştır. Karton bardak, gömülü çöplerin yok olması için 20 yıl sonra hala bir karton bardak olacaktır. .

PARÇALANABİLİR PLASTİKLER
 
Bozunma, ayrışmanın başka bir kelimesidir. Doğa, ölü bitki ve hayvanlarla ya da hayvan ve bitki kökenli şeylerle bu şekilde ilgilenir. Elbette plastikler insan yapımı malzemelerdir, ancak bilim adamları plastikleri biyolojik olarak parçalanabilir hale getirmek için iki yol bulmuşlardır: biyolojik bozunma ve foto bozunma.
 
Biyolojik olarak parçalanabilen plastikler %5 mısır nişastası veya bitkisel yağdan yapılır. Buradaki fikir, aç bakterilerin plastikteki nişastayı veya yağı yiyerek plastiklerin ince bir toz haline gelmesine neden olmasıdır.
 
Fikir bu ve gerçekten işe yarıyor mu? Hayır, diyor hem çevreciler hem de plastik üreticileri. Modern atık depolama alanlarında hiçbir şey hızlı bir şekilde bozulmaz; kağıt ve yiyecek artıkları gibi organik atıklar bile. Dolayısıyla biyolojik olarak parçalanabilen plastiklerdeki mısır nişastasının bir gecede yok olacağını düşünmek için hiçbir neden yok. Modern çöp depolama alanları, ayrışmaya yardımcı olmak için değil, onu engellemek için tasarlanmıştır. Ayrıca biyolojik olarak parçalanabilen plastikler geri dönüştürülemez çünkü nişasta veya yağ ilavesi geri dönüştürülmüş plastiğin kalitesini düşürür.
 
Işıkla parçalanabilen plastikler başka bir konudur. Organik katkı maddeleri yoktur. Güneş ışığının etkisiyle kırılgan hale gelen ve parçalanan özel bir plastikten yapılmıştır. Tabii ki, ışıkla bozunabilen plastikler, yapraklarla veya karla kaplandıklarında veya çöp sahasına gömüldüklerinde parçalanmazlar.